Thực tế, chỉ có ở Việt Nam gọi là "quạt điều hoà". Còn tham khảo ở Ấn Độ, Philippines, Mỹ, Úc... người ta gọi tên sản phẩm này đúng như bản chất của nó: thiết bị làm mát không khí bằng bay hơi nước (Evaporative Cooler/ Evaporative Air Cooler).

Cụ thể, một chiếc máy evaporative cooler sử dụng kết hợp nguồn nước và quạt để thổi không khí có kèm hơi ẩm (nước đã bay hơi) vào trong một không gian – nhà, xưởng, trang trại. Để nước bay hơi, nó cần có một nguồn nhiệt chính là không khí nóng. Khi nước bay hơi, nó hút nhiệt từ không khí và kết quả là chúng ta có không khí mát!

Mỹ, Úc đã sử dụng từ lâu

Tuy nhiên, các thiết bị làm mát bằng cách bay hơi nước từng một thời phổ biến đã ngày càng ít được sử dụng. Theo tờ Arizona Republic,từ cuối những năm 1980, nhiều người dân bang Arizona (Mỹ) đã không sử dụng nó nữa do tiếng ồn lớn, thỉnh thoảng bị rò rỉ nước, tốn thời gian, tiền bạc cho bảo dưỡng mặc dù thiết bị tiêu tốn ít điện năng.

Nói như vậy không có nghĩa là máy làm mát không khí này đã tuyệt chủng ở Mỹ. Hiện ở các siêu thị và website bán hàng Mỹ, Úc vẫn còn bán sản phẩm này. Tuy nhiên, nhà sản xuất thường thẳng thắn khuyến nghị hoặc trả lời cho người tiêu dùng biết với điều kiện thời tiết nóng và độ ẩm ở một mức nhất định, họ có nên mua hay không?

Ngoài ra, cuốn niên giám Arizona Almanac công bố một bảng về sự tương quan giữa hiệu quả làm mát của evaporative cooler với nhiệt độ và độ ẩm không khí. Bảng này được nhiều nhà sản xuất, phân phối và cả cơ quan năng lượng một số bang sử dụng để hướng dẫn, tư vấn cho người dân.

Biểu đồ tương quan giữa hiệu quả quạt điều hoà và nhiệt độ, độ ẩm. Nguồn: Arizona Almanac. Nhiệt độ (cột dọc màu xanh) theo độ F và % độ ẩm tương đối (hàng ngang màu vàng). Ví dụ ở nhiệt độ 100 độ F (37,7 độ C) và độ ẩm 45% thì quạt điều hoà sẽ giảm nhiệt độ xuống còn 87 độ F (30,5 độ C).

Theo như bảng ở trên, ở độ ẩm không khí từ 70-80% máy làm mát này hầu như không có tác dụng. Nơi nào có độ ẩm không khí từ 50% trở xuống, máy mới phát huy tốt tác dụng. Như ở bang Arizona, độ ẩm không khí trung bình từ 55% trở xuống.

Dùng ở Việt Nam có phù hợp?

Theo các tài liệu về đặc điểm khí hậu Việt Nam, Việt Nam có độ ẩm trung bình năm cao, trên dưới 80%. Song lưu ý rằng đây là độ ẩm trung bình cả năm. Vào các mùa khác nhau ở một số địa phương vẫn có nơi có độ ẩm thấp, trên dưới 50%. Như theo tài liệu của Bộ Tài nguyên và Môi trường,vào mùa hè ở miền Trung do tác động của hiệu ứng gió phơn, nhất là ở các tỉnh từ Thanh Hóa đến Phú Yên có nắng nóng với nền nhiệt phổ biến 35 - 37 độ C, một số nơi nhiệt độ lên đến 39 độ C, độ ẩm 55-56%.

Còn theo nghiên cứu của GS. TSKH Nguyễn Đức Ngữ và GS. TS Nguyễn Trọng Hiệu (Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu (Viện KHKTTVB&ĐKH), ở khu vực Đông Bắc và Đồng bằng Bắc Bộ, độ ẩm tương đối thấp vào các tháng đầu và giữa mùa đông, tăng lên vào các tháng nửa sau mùa đông sau đó giảm rồi lại tăng lên nhanh chóng vào các tháng mùa hè. Ở vùng duyên hải Trung Bộ, độ ẩm tương đối thấp trong các tháng mùa hè và cao trong các tháng mùa đông. Nguyên nhân là do ở khu vực này có nhiều gió Tây khô nóng. Ở khu vực Tây Bắc, Tây Nguyên và Nam Bộ, độ ẩm tương đối khá thấp vào giữa và cuối mùa đông và khá cao trong suốt mùa hè.

Như vậy, với độ ẩm không khí thấp vào mùa hè, khu vực miền Trung sử dụng loại quạt làm mát bằng bay hơi nước là hiệu quả nhất. Những địa phương khác trong cả nước có thể dùng nó nhưng tác dụng như một chiếc quạt điện bình thường nhiều hơn vì độ ẩm cao.

Nhà sản xuất Sunhouse trên website của mình thông tin "trong mọi điều kiện, quạt điều hòa chỉ có thể giảm nhiệt độ phòng xuống thấp nhất về 27 độ C".Điều đó có thể hiểu là dù quạt hoạt động tối ưu nhất nhiệt độ cũng ở 27 độ C. Còn chưa tối ưu chắc chắn cao hơn 27 độ C, có nghĩa cần phải có thêm giải pháp làm mát khác.

Tấm màng tổ ong trong quạt điều hoà. Nhiều nơi quảng cáo đó là gỗ sồi, nhưng có nơi lại thật thà "chỉ là gỗ công nghiệp". Tấm màng này sẽ được làm ướt do đó có thể gây nấm mốc, là nơi khu trú của vi khuẩn, muỗi nên cần được vệ sinh thường xuyên.

Như trong bài trước đã đề cập, quạt điều hoà làm tăng độ ẩm trong không khí và ồn, do đó rõ ràng không nên sử dụng nó trong phòng ngủ hoặc hộ gia đình có nhiều thiết bị điện tử, đồ gỗ (nhất là gỗ công nghiệp). Ở Việt Nam, chưa có cơ quan bảo vệ người tiêu dùng nào đưa ra khuyến cáo cho người tiêu dùng. Song ở Úc, hồi tháng 1/2015, báoThe Australianđưa tin chính quyền bang Victoria đã cảnh báo quạt điều hoà có thể khiến cửa, khung cửa và đồ gỗ nội thất phồng, cong vênh.

Tuy nhiên, với đối tượng là các quán hàng, nhà vườn, nhà xưởng hoặc các gia đình ở quê cao thoáng, ít sử dụng đồ điện tử, gỗ công nghiệp... rõ ràng quạt điều hoà sẽ tốt hơn nhiều so với quạt điện thông thường, quạt phun sương (giá quạt điều hoà cũng đắt hơn nhiều).

Tóm lại, quạt điều hoà chỉ tốt: phát huy tác dụng làm mát ở nơi vào mùa hè có độ ẩm thấp như miền Trung. Nó tiết kiệm điện nhưng cũng đắt hơn nhiều so với quạt điện bình thường. Nó càng không nên được so sánh với điều hoà nhiệt độ vì như thế chẳng khác nào so táo với lê.