Các thí sinh dự thi vào lớp 10 chuyên Văn của Trường THPT chuyên Khoa học Xã hội và Nhân văn năm 2020. Ảnh: Thanh Hùng

Câu nghị luận xã hội được chú ý bởi sự ngắn gọn, hàm súc, bởi cách đưa vấn đề nghị luận ngay trong yếu tố lệnh của cùng một cấu trúc câu nghi vấn: “Phải chăng lắng nghe người khác là đánh mất cơ hội thể hiện bản thân?”.

Và quan trọng nhất, đương nhiên là bản thân vấn đề nghị luận với 2 phạm trù có thể bị coi là đối lập, thậm chí loại trừ nhau: “lắng nghe người khác” và “thể hiện bản thân”.

“Lắng nghe người khác” thường thể hiện thái độ khiêm nhường, trân trọng, thấu cảm trong văn hóa ứng xử, tinh thần thực sự cầu thị trong quá trình nhận thức… Còn “thể hiện bản thân” lại cho thấy 2 khả năng trong tính cách con người, hoặc là sự bộc lộ ý thức khẳng định cái tôi khao khát sống hữu ích cho đời, ý nghĩa cho mình, không chấp nhận thái độ sống nhòa nhạt, vô nghĩa; hoặc là biểu hiện của cách sống vị kỷ, thích phô diễn…

Đề bài đặt 2 bình diện ấy trong một câu nghi vấn: “Phải chăng lắng nghe người khác là đánh mất cơ hội thể hiện bản thân?”, đó là cách tạo tình huống thách thức cho học sinh khi các em phải tự trả lời câu hỏi đó bằng chính những trải nghiệm khá mỏng so với lứa tuổi.

Tuy nhiên, thay cho những trải nghiệm cuộc sống, các em có thể vận dụng những hiểu biết trong quá trình học tập, vận dụng năng lực tư duy để phát hiện ra những yếu tố mang tính chất gợi ý, thậm chí định hướng đã hiện hữu ngay trong cấu trúc nghi vấn của đề bài – cụm từ “Phải chăng…” thường là tín hiệu gợi mở sự nghi ngờ với phán đoán sau đó. Cấu trúc câu định nghĩa: “…lắng nghe người khác là đánh mất cơ hội thể hiện bản thân?” có lẽ không khó để những học sinh chuyên văn tương lai có thể mơ hồ nhận ra những cảnh báo đồng thời cả về văn hóa ứng xử và sự tỉnh táo của trí tuệ trong quá trình nhận thức…

Đề thi môn Ngữ Văn vào lớp 10 Trường THPT Chuyên Khoa học Xã hội và Nhân văn

Vấn đề tuy quen thuộc nhưng không hề dễ với học sinh lớp 9 khi các em phải nhận ra vai trò, giá trị, ý nghĩa của văn chương, của thơ với cuộc sống qua cụm từ tưởng chỉ như một lời dẫn: “Thơ đối với cuộc sống…”; phải giải mã được hai khái niệm “nhan sắc” và “đức hạnh” trong hình ảnh so sánh “Thơ đối với cuộc sống ví như một người con gái đối với gia đình…”.

Và quan trọng nhất, các em phải thấy được mối quan hệ biện chứng giữa “nhan sắc” và “đức hạnh” của thơ với cuộc sống con người – đây là vấn đề không hề đơn giản với học sinh lớp 9, khi một thời, người lớn cũng còn cực đoan, thiên lệch, chỉ quan tâm tới “đức hạnh” của thơ mà bỏ bê “nhan sắc”; chỉ soi cho bằng ra những thông điệp tư tưởng mà coi nhẹ tiêu chí vẻ đẹp ngôn từ, hình ảnh, nhạc điệu… của thơ, lẫn lộn thơ/vè tuyên truyền với thơ ca nghệ thuật; chỉ lo “tải đạo/ ngôn chí” mà quên tính thẩm mỹ đặc thù của phương tiện chuyên chở…Còn câu nghị luận văn học đặt ra những vấn đề quen thuộc của lý luận văn học, đó là chức năng của văn học nói chung, 2 phạm trù nội dung – nghệ thuật của thơ nói riêng.

Hoặc nữa, các em phải mở rộng được khái niệm “nhan sắc”, đó không hẳn là sự du dương, lấp lánh của ngôn từ, nhạc điệu mà chủ yếu là sự đắc địa trong khả năng biểu đạt, biểu cảm, và vì vậy, đó là một thứ hình thức chứa nội dung.

Cũng như thế, khái niệm “đức hạnh” không thể giới hạn ở nội dung tư tưởng trong mỗi thời điểm của cuộc sống xã hội, mà phải hướng tới những giá trị mang tính vĩnh hằng, đó là sự tử tế, nhân văn trong tất cả các mối quan hệ của con người với thế giới xung quanh mình.

Các thí sinh dự thi Chuyên Khoa học Xã hội và Nhân văn sáng nay 13/7. Ảnh: Thanh Hùng

Từ 2 khái niệm đó, các em phải bàn luận được sâu sắc, thấu đáo về mối quan hệ tuyệt đối không thể tách rời giữa hình thức và nội dung, khẳng định qua thực tế văn học để thấy văn chương là lĩnh vực của cái đẹp, văn chương không phải một thứ đồ gỗ để đánh giá: “Tốt gỗ hơn tốt nước sơn”, khẳng định không có hình thức nào không chứa nội dung, và đương nhiên cũng không có nội dung nào không thể hiện qua hình thức – sự gắn kết biện chứng ấy sẽ làm nên giá trị của thơ, giúp người đọc vừa mê đắm khi “làm quen”, vừa yêu thương khi “sống với nhau lâu dài”.

Không khó để nhận ra tính định hướng trong cả 2 câu NLXH và NLVH. Với câu đầu, đó là cấu trúc nghi vấn “phải chăng”, với câu sau, đó là quan niệm mang tính khẳng định của nữ sĩ Xuân Quỳnh. Cho nên, đề “mở” mà thực chất vẫn là mở sẵn cho học sinh một cánh cửa để đi vào con đường được coi là chính đạo.

Đề Ngữ văn chuyên của kỳ thi tuyển sinh lớp 10 trường THPT Chuyên Khoa học Xã hội và Nhân văn năm 2020 đã có một sự ra mắt an toàn với 2 câu nghị luận xã hội và nghị luận văn học có thể giúp tìm những học trò yêu văn chương, cá tính và sâu sắc.

Nhưng trong tương lai, chúng ta vẫn hi vọng đón đợi những đề thi tuyển sinh hoàn toàn bứt ra khỏi lối mòn, từ cấu trúc tới vấn đề…

Cô Trịnh Thu Tuyết (nguyên giáo viên dạy Văn Trường THPT Chu Văn An, Hà Nội)

Trường THPT Chuyên Hà Nội – Amsterdam có hiệu trưởng mới

Hôm nay 13/7, đại diện Sở GD-ĐT Hà Nội đã công bố quyết định bổ nhiệm bà Trần Thùy Dương là hiệu trưởng Trường THPT Chuyên Hà Nội – Amsterdam. Bà Dương nguyên là Phó hiệu trưởng Trường THPT Chu Văn An.

Gia đình ông vốn chỉ mưu sinh bằng nghề làm ruộng. Cuộc sống đầy khó khăn khiến ông chỉ mong những điều bình yên nhất. 

Gần chục năm về trước, ông Hường cảm thấy an ủi phần nào khi con trai ông lấy vợ. Thế rồi, cách đây 4 năm, ông hưởng niềm vui khi đứa cháu nội thứ hai tên là Nguyễn Minh Đức chào đời trong niềm hạnh phúc tột bậc. 

Bé Nguyễn Minh Đức 4 tuổi bị ung thư tinh hoàn

Nào ngờ, những niềm vui tuổi già đơn giản ấy sớm hoá thành nỗi sầu sâu kín. Con trai ông Hường không may dính vào ma tuý bỏ nhà đi lang thang khắp nơi. Cùng lúc đó, vợ ông phát hiện ra một khối u máu ở kẽ gan.  

Gánh nặng gia đình đè nặng lên ông Hường. Thương cháu nội còn quá nhỏ không có bố bên cạnh, thương cả con dâu tần tảo làm mọi việc mưu sinh, ông đỡ đần bằng việc chăm sóc cháu nội hàng ngày. 

Một buổi chiều đón cháu nội về, ông Hường cảm thấy lo lắng, bất an khi cháu kêu đau khu vực tinh hoàn. Ban đầu, gia đình ông nghĩ cháu chơi cầu trượt bị kiến đốt. Nào ngờ, cháu bé mỗi ngày một sưng to. 

Gia đình ông Hường đưa cháu đến bệnh viện tỉnh rồi làm thủ tục chuyển xuống bệnh viện K Tân Triều. Các bác sĩ kết luận cháu Đức mắc bệnh ung thư tinh hoàn. Hồi tháng 11/2019 vừa qua, cháu bé phải tiến hành phẫu thuật cắt một bên tinh hoàn. 

Ông Hường đau đớn khi chứng kiến cháu nội không may mắc căn bệnh hiểm nghèo. Ở viện chăm cháu, ông cũng chẳng yên vì cứ nghĩ về căn bệnh u máu kẽ gan của vợ. 

Mong cháu được khoẻ để còn ngày được gặp bố 

Giữa thời điểm cả vợ và cháu nội đổ bệnh, gia đình ông Hường lâm vào cảnh khó khăn về kinh tế. Căn nhà ông mỗi lúc một xác xơ hơn do số tiền kiếm được từ nghề làm ruộng chẳng được là bao, giờ thêm hai người trong nhà mắc bệnh hiểm nghèo. 

Con dâu ông Hường không thể lên chăm con được vì chị đang trở thành lao động duy nhất của cả nhà. Những ngày trên viện, những cơn đau khiến cháu nội ông khóc mãi khôn nguôi. 

Đôi lúc, cháu Đức đòi được gặp bố, mẹ. Ông Hường quá thương cháu nhiều lúc đến rớt nước mắt: “Thằng bé nào có tội tình gì đâu mà phải khổ thế. Giờ tôi mong cháu được khoẻ để có ngày gặp lại bố. Giờ chả biết bố cháu đi lang thang ở đâu nữa”. 

Hoàn cảnh đáng thương của bé Đức đang rất cần được bạn đọc giúp đỡ

Mỗi ngày trôi đi, những cơn đau cứ thế hành hạ cháu Đức. Một đứa trẻ mới 4 tuổi chưa nhận thức hết được căn bệnh hiểm nghèo. Bản thân ông Hường sợ những cảnh chia lìa mà ông chứng kiến ngày mới đặt chân đến nơi đây. 

Ngồi bên ngoài hành lang Khoa Nhi, bệnh viện K Tân Triều, ông vẫn đau đáu nghĩ tới cảnh gia đình mình dưới quê lúc này. Liệu có một ngày, nhà ông được sum họp để cùng nhau ăn một bữa đoàn viên? 

 Phạm Bắc- Bá Định