Theo Tân Hoa Xã, ông Tập khi đó tuyên bố con đường để trở thành quốc gia sản xuất ô tô hùng mạnh nằm ở việc phát triển các phương tiện sủ dụng năng lượng mới. Ông nói: "Việc chiếm lĩnh vị trí dẫn đầu, hay xây dựng nền tảng vững vàng trong lĩnh vực này là chìa khóa giúp tăng cường khả năng cạnh tranh trên toàn cầu".

10 năm để thành số 1

Năm 2014, Trung Quốc bán ra khoảng 75.000 xe điện và xe lai điện (hybrid), đồng thời xuất khẩu khoảng 533.000 xe xăng. Thị trường nội địa do các nhà sản xuất quốc tế như Volkswagen và General Motors thống trị, những hãng được phép tham gia thị trường Trung Quốc bằng cách thành lập liên doanh với các đối tác địa phương vào những năm 1980 và 1990.

Điều này giúp Trung Quốc chuyển đổi từ một quốc gia đi xe đạp sang một quốc gia lái ô tô. Khi đó, các nhà sản xuất và thương hiệu xe hơi nội địa không hợp tác với các đối tác nước ngoài bị coi là "kém cỏi và tụt hậu" về công nghệ động cơ và các công nghệ ô tô khác.

Để đi trước và giải quyết các thách thức về môi trường, Bắc Kinh đặt cược vào các loại xe tiết kiệm nhiên liệu và năng lượng thay thế. Nhà nước đã công bố một hướng dẫn vào năm 2012, thiết lập các cách để phát triển ngành công nghiệp này bằng cách đặt mục tiêu bán hàng, cung cấp trợ cấp và phân bổ tài nguyên để xây dựng cơ sở hạ tầng sạc, cùng những việc khác.

Bài phát biểu của ông Tập Cận Bình hai năm sau đó cho thấy quyết tâm của Trung Quốc sử dụng điều này như cách để vượt qua các cường quốc ô tô truyền thống của phương Tây và châu Á, đặc biệt là Nhật Bản, quê hương của các ông lớn Toyota hay Honda.

Khi mọi sự chuẩn bị đã sẵn sàng, Trung Quốc cần một chất xúc tác để thúc đẩy sự quan tâm của người tiêu dùng đối với xe điện, mà vào đầu những năm 2010 hầu hết là xe giá rẻ với quãng đường ngắn.

Tesla, công ty trở thành nhà sản xuất ô tô nước ngoài đầu tiên thiết lập hoạt động sở hữu hoàn toàn tại Trung Quốc. Với sự "ưu ái" đặc biệt đó, Tesla đã hoàn thành nhà máy Thượng Hải vào năm 2019. Việc Tesla tham gia vào thị trường đã thúc đẩy các nhà sản xuất địa phương đưa ra những chiếc xe điện tốt hơn với phạm vi hoạt động xa hơn.

Đến năm 2024, Trung Quốc trở thành thị trường ô tô lớn nhất thế giới và bán nhiều xe điện hơn bất kỳ quốc gia nào khác, với 9,5 triệu xe được giao vào năm ngoái. Quốc gia này cũng kiểm soát phần lớn chuỗi cung ứng pin.

"Nhà vô địch" nội địa BYD vượt qua Volkswagen để trở thành thương hiệu bán chạy nhất tại Trung Quốc. Trong quý 4/2023, BYD thậm chí vượt qua cả Tesla để trở thành nhà sản xuất xe điện lớn nhất thế giới.

Trung Quốc cũng vượt qua Nhật Bản trở thành nước xuất khẩu ô tô lớn nhất, xuất khẩu 4,14 triệu xe ra nước ngoài, trong đó 1,55 triệu xe là xe điện hoặc xe hybrid cắm sạc.

Những thành tựu này chứng tỏ chính sách công nghiệp và đầu tư của Bắc Kinh đã cho quả ngọt, nhưng cũng đang làm gia tăng căng thẳng với phương Tây.

Thành công của Trung Quốc trong lĩnh vực xe điện, có thể phá vỡ các chuỗi cung ứng ô tô truyền thống sử dụng hàng triệu người, đã trở thành một nguồn lo ngại chính ở Mỹ và EU.

Nỗi lo của phương Tây

Khi cuộc cạnh tranh trong nước và tăng trưởng chậm lại khiến các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc tìm kiếm khách hàng cho các loại xe điện giá rẻ ở những nơi khác, họ đang phải đối mặt với hàng loạt rào cản thương mại, đặc biệt là ở Mỹ và EU, những nơi đang đồng thời cố gắng phát triển chuỗi cung ứng xe điện của riêng mình. Cả hai đều cáo buộc Trung Quốc xuất khẩu công suất dư thừa.

Mỹ đã tăng gấp 4 lần thuế nhập khẩu đối với ô tô Trung Quốc lên 100%, trong khi EU đang điều tra xe điện của nước này để xem liệu trợ cấp của chính phủ có mang lại lợi thế không công bằng hay không.

Thậm chí cả Nga, được cho là đồng minh thân cận nhất của Bắc Kinh và là điểm đến lớn nhất cho xuất khẩu ô tô Trung Quốc kể từ cuộc xung đột ở Ukraine, đã yêu cầu các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc xem xét nội địa hóa sản xuất.

Bắc Kinh đe dọa đáp trả khi Phòng Thương mại Trung Quốc tại EU hôm 22/5 cho biết thuế nhập khẩu đối với ô tô có động cơ lớn có thể tăng từ 15% lên 25%. EU có thời hạn đến ngày 5/6 để thông báo cho các nhà xuất khẩu xe điện của Trung Quốc về những kết quả sơ bộ và liệu có áp dụng thuế quan hay không.

SAIC, nhà sản xuất quốc doanh mà ông Tập Cận Bình đã đến thăm cơ sở 10 năm trước, tình cờ là một trong ba nhà sản xuất ô tô Trung Quốc, cùng với BYD và Tập đoàn Holding Geely Holding của Chiết Giang, được lựa chọn để EU điều tra sâu hơn trong cuộc điều tra chống trợ cấp. SAIC sở hữu thương hiệu MG có nguồn gốc từ Anh, một trong những thương hiệu xe điện bán chạy nhất châu Âu.

SAIC, nhà sản xuất ô tô thuộc sở hữu nhà nước mà ông Tập đến thăm cách đây 10 năm, là một trong ba nhà sản xuất ô tô Trung Quốc, cùng với BYD và Chiết Giang Geely, được EU xem xét sâu hơn trong cuộc điều tra chống trợ cấp. SAIC sở hữu thương hiệu MG có nguồn gốc từ Anh, là một trong những xe điện bán chạy nhất ở châu Âu.

Tại một sự kiện kỷ niệm 10 năm bài phát biểu của ông Tập Cận Bình hôm 24/5, ông Tổ Tự Kiệt, kỹ sư trưởng của SAIC cho biết công ty luôn ghi nhớ rõ những chỉ thị của chủ tịch, "không ngừng đổi mới xung quanh các công nghệ như lái xe thông minh và xe kết nối".

Ông Lý Tranh, đồng sáng lập của SAIC New Energy Technology Thanh Đảo, một công ty khởi nghiệp pin được SAIC hậu thuẫn, cho biết phương tiện năng lượng mới trở thành một ngành chiến lược, được các quốc gia trên thế giới cạnh tranh gay gắt. Ông tuyên bố rằng tiến bộ trong pin trạng thái rắn, có mật độ năng lượng cao hơn và giảm rủi ro cháy nổ, "sẽ là một cách để Trung Quốc duy trì lợi thế".

Theo Bloomberg, mọi thứ có thể thay đổi rất nhiều trong 10 năm, nhưng với việc SAIC đầu tư khoảng 150 tỷ nhân dân tệ (21 tỷ USD) vào R&D chỉ trong thập kỷ qua, ngay cả khi có chiến tranh thương mại, năm 2034 vẫn tràn đầy hy vọng.

Lũy kế từ đầu năm đến nay, mới chỉ có 2.421 xe Hyundai Grand i10 được bán ra thị trường, giảm 44,6% so với cùng kỳ năm 2023 (4.373 xe). Sức mua tăng của mẫu xe này đến từ sự thay đổi ở phiên bản nâng cấp vừa ra vào giữa tháng 6 vừa qua.

Ở phiên bản nâng cấp, Hyundai Grand i10 vẫn có 2 biến thể hatchback và sedan với tổng cộng 6 phiên bản, giá dao động từ 360-455 triệu đồng. Xe được trang bị động cơ 1.2L đi kèm hộp số sàn 5 cấp hoặc tự động 4 cấp.

2. Toyota Wigo: 231 xe

Kết quả này được kiểm chứng vào tháng 3/2022, hai chiếc xe VinFast VF e34 hoàn thành thành trình xuyên Việt. Khởi hành từ Hà Nội, lăn bánh trên 1.970 km, trải qua 11 lần dừng để sạc pin và tranh thủ nghỉ ngơi, hai chiếc xe điện đã tới TP.HCM sau 48 giờ.

Giải bài toán kép về trạm sạc

Đặt trạm sạch ở 63 tỉnh thành là thành công bước đầu ở việc “phủ rộng” trạm sạc cho xe điện. Bài toán không dừng lại tại đó, bởi nhu cầu sử dụng xe điện tại mỗi nơi là khác nhau. Cũng giống như hầu hết các dòng ô tô nói chung, thông thường, tỷ lệ sử dụng xe điện tại các thành phố lớn và những khu vực trung tâm sẽ cao hơn, yêu cầu nhiều hơn về số lượng trạm sạc. 

Từ lý do đó, sau khi “phủ rộng” mạng lưới trạm sạc khắp cả nước, VinFast tiếp tục hướng đến mục tiêu thứ hai là “phủ dày”. Tính đến nay, hệ thống trạm sạc công cộng của hãng xe Việt có mặt tại 80/85 thành phố trên cả nước. Khoảng cách giữa 2 trạm sạc tại khu vực thành phố không quá 3,5 km.

Hệ thống trạm sạc của VinFast hiện được triển khai trên 106 tuyến quốc lộ và cao tốc, với nhiều loại công suất, từ sạc thường đến sạc siêu nhanh, giúp cho việc di chuyển đường dài, liên tỉnh bằng xe điện trở nên rất đơn giản và thuận tiện.

Còn tại thành phố và khu vực trung tâm, khách hàng dễ dàng tìm được trạm sạc ở khắp nơi, từ các bãi đỗ xe công cộng, trung tâm thương mại cho đến chung cư, tòa văn phòng.

Kết hợp thêm với việc sử dụng bộ sạc tại nhà, chủ nhân xe điện VinFast có thể yên tâm sử dụng xe trên mọi hành trình khắp mọi miền Tổ quốc. Đây là lợi thế vô cùng lớn của hãng xe Việt trước những đối thủ khác cũng đang rục rịch giới thiệu các dòng xe điện tại Việt Nam nhưng lại chưa thể giải “bài toán kép” về trạm sạc.

Việt Nam dẫn đầu hạ tầng xe điện

Sự đầu tư của VinFast vào hệ thống trạm sạc cho thấy tầm nhìn chiến lược và lâu dài trong việc phát triển xe điện tại thị trường Việt Nam. Điều này cũng thể hiện tầm vóc toàn cầu của hãng xe điện Việt, khi nhìn ra thế giới, việc xây dựng hạ tầng trạm sạc cho xe điện vẫn chỉ đang ở bước khởi đầu.

Ví dụ, Mỹ vốn được xem là quốc gia đi đầu trong việc phát triển xe điện và là nơi có hạ tầng tốt. Thế nhưng, Mỹ cũng đang phải đối mặt với nhiều vấn đề xung quanh bài toán trạm sạc. Một trong số đó là việc đáp ứng nhu cầu sạc xe điện tại các thành phố lớn, khu vực trung tâm hay đặc biệt là tại các căn hộ chung cư, tòa nhà cao tầng… bởi mật độ sử dụng xe điện ở đây rất cao.

Để thúc đẩy lắp đặt trạm sạc trong chung cư, đến nay trên 10 tiểu bang ở Mỹ thông qua Đạo luật về Quyền sạc điện (Right To Charge). Luật quy định khác nhau tùy theo tiểu bang, nhưng tất cả đều cấm chủ sở hữu tòa nhà và Hiệp hội chủ sở hữu nhà (HOA) ngăn cản cư dân lắp đặt, sử dụng bộ sạc xe điện tại chung cư, đồng thời luật cũng nêu rõ các yêu cầu lắp đặt bộ sạc đúng tiêu chuẩn quy định.

Trong khi đó, tại châu Âu - thị trường xe điện lớn thứ hai thế giới, nước Anh ban hành quy định xây dựng sửa đổi về việc lắp đặt các điểm sạc xe điện hoặc các tuyến cáp, hiệu lực từ tháng 6/2022. Trong đó có các yêu cầu mới như: mỗi khu nhà mới có bãi đậu xe đều phải có điểm sạc xe điện, các khu dân cư có trên 10 chỗ đậu xe phải có ít nhất một bộ sạc xe điện.

Tại Na Uy, nơi được ví như "thủ phủ" xe điện của châu Âu, từ 2016, Bộ Giao thông Vận tải đã ra quy định yêu cầu phải phân bổ tối thiểu 6% khu vực sạc cho ô tô điện trong các tòa nhà và bãi đỗ xe mới.

Tại Singapore, việc sạc xe điện gần như phụ thuộc hoàn toàn vào trạm sạc công cộng.

Ở khu vực châu Á, Singapore là nước có nhiều điểm tương đồng với các thành phố lớn tại Việt Nam, khi phần lớn trong số 5,4 triệu dân đang sống trong các khu chung cư cao tầng. Vì vậy, việc sạc xe điện gần như phụ thuộc hoàn toàn vào trạm sạc công cộng. Chính phủ Singapore đang nỗ lực để đạt được mục tiêu phủ 40.000 cổng sạc công cộng vào năm 2030.

Một trong những giải pháp được Chính phủ Singapore đưa ra là ban hành luật sạc xe điện, trong đó yêu cầu các tòa nhà mới xây dựng phải lắp đặt bộ sạc tại ít nhất 1% trong tổng số chỗ đỗ xe. Cùng với đó là quy định về hạ tầng điện cũng cần đáp ứng đủ tải.

Có thể thấy, nhìn rộng ra bức tranh toàn cầu, Việt Nam đang nằm trong nhóm nước dẫn đầu về hạ tầng trạm sạc cho xe điện. Tuy nhiên, nhiều nước trên thế giới cũng đang có những bài học giá trị để tăng tốc phát triển trạm sạc. Nếu có thể kết hợp tốt giữa ưu thế hiện tại và các bài học từ thế giới, Việt Nam sẽ có những bước phát triển đột phá về giao thông xanh với hạt nhân là xe điện trong thời gian tới.