Một môn Đạo đức chưa đủ

- Thưa ông, bạo lực học đường đang rất phổ biến, chẳng hạn, chúng ta thấy rấtnhiều video clip học sinh đánh nhau ở nhiều nơi lan tràn trên mạng; nhiều người trẻđang ngồi trên giảng đường cũng phạm tội ác tày trời, ông có thể lý giải vấn đề nàykhông?

Thực chất chuyện học sinh đánh nhau thì không có gì lạ, từ cổ chí kim, từ Đôngsang Tây ở đâu cũng có. Nhưng điều lạ ở đây là việc đánh nhau rất dã man, máu me đầmđìa, xé quần xé áo…, và điều lạ hơn nữa ở đây chính là sự vô cảm của nhiều người. Córất nhiều bạn bè vây quanh không những không can ngăn mà còn cổ vũ nhiệt tình chonhững cảnh dã man đó, rồi còn thích thú quay clip để đưa lên mạng nữa, và nhiều ngườilớn đi ngang qua nhìn thấy cũng mặc kệ, không quan tâm…

Và nhiều vụ án gần đây khiến chúng ta phải rùng mình với những tội ác tày trời vìnhững lý do rất vớ vẩn của những kẻ sát thủ máu lạnh tuổi học trò…

Vì sao những người đó lại độc ác như thế hay vô cảm đến thế! Vì họ vô minh và vôhồn. Vì sao họ lại vô minh và vô hồn? Vì nhà trường, nhà nước, gia đình, xã hội vàchính họ không giúp họ có một cái đầu khai minh và một trái tim có hồn mà lẽ là mộtcon người bình thường cần phải có để có thể làm người.

Cái đầu khai minh là cái đầu có khả năng minh định được: ai là ai, cái gì là cáigì và mình là ai; minh định được: đúng-sai, phải-trái, chân-giả, thiện-ác, chính-tà,tốt-xấu, hay-dở, đáng khinh-đáng trọng, có hại-có ích,… trong mọi hành vi của mình.

Ông Giản Tư Trung:"Vì sao những người đó lại độc ác như thế hay vô cảm đến thế? Là vì họ vô minh và vô hồn và điều này có nguồn gốc sâu xa từ giáo dục"

Trái tim có hồn là trái tim biết rung lên trước cái đẹp (nhất là cái đẹp vô hình,cái đẹp văn hóa), biết thổn thức trước nỗi đau của người khác, biết phẫn nộ trước cáisai, cái xấu và cái ác; là trái tim có tình thương yêu và lòng trắc ẩn, có khát khaocháy bỏng để làm được những điều có ích…

Ai cũng nói thầy cô là “kỹ sư tâm hồn”. Vậy công việc của “kỹ sư tâm hồn” (chuyêngia về “hồn”) là gì? Là “tạo hồn” và “sửa hồn” cho con trẻ. Và người thầy không chỉlà “kỹ sư tâm hồn”, mà còn là “kỹ sư trí tuệ” nữa.

Công việc của “kỹ sư trí tuệ” là giúp cho người học tự khai minh, khai sáng chínhmình. Muốn giúp con trẻ có trái tim có hồn, trước hết thầy cô và cha mẹ phải có hồn,và muốn giúp con trẻ có cái đầu khai minh, trước hết thầy cô và cha mẹ phải được khaiminh.

Nếu có thể lý giải một cách ngắn gọn về tội ác và bạo lực học đường thì một phầnnhỏ là do bệnh lý, biến thái, còn phần đông là do sự vô minh và vô hồn, và sự vô minhvà vô hồn này có nguồn gốc sâu xa từ giáo dục. Còn sự xuống cấp nghiêm trọng của giáodục lại bắt nguồn từ những nguyên nhân sâu xa khác.

- Thưa ông, việc những kẻ ngồi trên giảng đường phạm tội có phải do vấn đề dạykĩ năng sống và môn đạo đức chưa được quan tâm, chú trọng đúng mức?

Như chúng ta đã nói ở trên, vô cảm và vô hồn mới là căn nguyên của tội ác, và đểgiải quyết vấn nạn tội ác học đường hiện nay thì không chỉ dựa vào mấy tiết học củamôn đạo đức hay mấy buổi giảng về kỹ năng sống được, vì đây cũng là mục tiêu mà tấtcả các môn học cần phải hướng đến và là sứ mệnh của cả nền giáo dục.

Mục tiêu của giáo dục là tạo ra con người tự do, con người khai minh, con người cóhồn. Vậy thì cần đặt lại vấn đề là cần phải học gì, học như thế nào, học trong baolâu để có thể tạo ra những con người như thế. Từ đó phải thiết kế lại toàn bộ chươngtrình học gồm những lớp nào, cấp nào, mỗi lớp, mỗi cấp như thế cần học những môn gì,không nên học môn gì, và mỗi môn như vầy sẽ có mục tiêu, nội dung và cách thức rasao…

Nếu không làm rõ như vầy, cứ mỗi lần xảy ra chuyện gì, đụng đến cái gì thì lại bảolà cần chú trọng dạy cái đó. Môn đạo đức hay kỹ năng sống thì cũng chỉ là một trongvô số môn học để đạt được mục tiêu giáo dục mà thôi. Muốn đạt được mục tiêu của giáodục thì cần chú trọng nhiều môn, chứ không riêng gì môn này. Nhưng ngay cả môn đạođức hay môn kỹ năng sống hiện nay cũng có rất nhiều vấn đề, cả về mục tiêu, nội dunglẫn phương pháp.

Còn với những môn khác, chẳng hạn như học toán thì có vẻ như người ta muốn họcsinh trở thành nhà toán học, học lý thì muốn học sinh trở thành nhà lý học, học vănthì muốn học sinh trở thành nhà văn… Vì sao vậy?

Vì khi biên soạn chương trình môn học thì các nhà chuyên môn (về toán, về lý, vềvăn..) có vai trò quyết định, nhưng lại thiếu vắng vai trò thực sự của các nhà giáodục học nhằm biến những môn học chuyên ngành này thành những môn học có mục đích họcđể làm người, chứ không phải học để làm nghề.

Như vậy, việc hình thành con người cần có một quá trình gồm bao nhiêu thời gian,bao nhiêu cấp học, bao nhiêu môn học,… một môn Đạo đức duy nhất thì không thể dạythành một con người được. Gần đây nhiều nơi hô hào dạy kĩ năng sống cho học sinh, cáinày cũng tốt, nhưng chỉ là hoa lá cành thôi, còn cái gốc là những giá trị nền tảngthì lại chưa chú trọng. Nếu chỉ lo học những kỹ năng, kỹ xảo, những thủ thuật, mẹovặt… mà không học cái căn cơ, nền tảng để tạo nên một con người thì mọi thứ sẽ vẫnnhư cũ thậm chí sẽ còn tệ hơn.

Nhiều SV là sản phẩm của nền GD đầy lỗi....

- Bản thân những người gây ra tội ác này lại đều là những SV có học thức. Theoông những chủ nhân tương lai của đất nước cần làm gì để làm chủ bản thân, để không điđến những lối sống tha hóa, mất nhân cách, cầm thú như vậy?

Ba “cỗ máy” quan trọng nhất giúp hình thành nên con người là gia đình, nhà trườngvà xã hội. Nếu những “cỗ máy” này mà tốt thì sẽ tạo ra vô số sản phẩm tốt, và ngượclại, nếu những “cỗ máy” này có vấn đề thì sẽ tạo ra những sản phẩm đầy lỗi, đầykhuyết tật, cả về trí tuệ lẫn tâm hồn. Và nhiều sinh viên hiện nay là sản phẩm củanền giáo dục đầy lỗi. Vì vậy, vấn đề hiện nay là bản thân mỗi sinh viên cần nhìn nhậncho đúng về mình, rằng mình là một sản phẩm đầy lỗi hay là một sản phẩm ngon lành.

Nếu mình là sản phẩm ngon lành và mình biết rõ điều đó thì quả là tuyệt vời. Nhưngnếu mình là một sản phẩm đầy lỗi, và mình cũng biết rõ điều này thì cũng không tệ, vìkhi mình biết rõ mình là sản phẩm lỗi thì mình sẽ tìm cách sửa “lỗi” và cải tạo mình.Còn nếu mình thực sự là một sản phẩm đầy lỗi nhưng mình lại không hề nhận ra điều đómà cứ tưởng rằng mình rất ngon lành thì đó là điều tệ hại.

Tôi cho rằng, sinh viên là người lớn (khác với học sinh, còn trẻ con), nên cho dùthế nào thì những người có chút ý thức sẽ biết “đi tìm chính mình” và sẽ “tìm rachính mình”, và hơn nữa biết còn biết làm thế nào để “làm ra chính mình”. Và có 2phương tiện quan trọng nhất để “tìm ra chính mình” và “làm ra chính mình”, đó là,“túi văn hóa” (đầu khai minh và tim có hồn) và “túi chuyên môn” (đầu giỏi nghề và timyêu nghề), hay nói nói một cách văn vẻ hơn là cần trang bị cho mình 2 năng lực là“năng lực làm người” và “năng lực làm nghề”.

Khi có túi văn hóa và túi chuyên môn thì mình sẽ tạo ra nhiều giá trị, và khi tạora giá trị thì tự khắc “túi tiền” và “túi danh” (danh phận, danh hiệu, danh vọng…) sẽđến. Còn nếu chỉ xăm xăm vào “túi tiền”, “túi danh” và “túi bằng” (bằng cấp, học hàm,học vị) nhưng lại không có “túi văn hóa” và “túi chuyên môn” thì tại họa sẽ ập xuốngđầu mình bất cứ lúc nào, mình cũng sẽ dễ dàng gây ra tai họa hay thị phi cho ngườikhác và cho xã hội.

- Vậy nếu có một cuộc cải cách GD toàn diện để tạo ra những con người có cáiđầu khai minh và trái tim có hồn như ông nói thì theo ông cần phải làm gì và bắt đầutừ đâu?

Hiện nay cả nước đã thấy nền GD chưa tương xứng và đang chủ trương đổi mới căn bảnvà toàn diện nền giáo dục. Nếu chỉ xét việc cải cách giáo dục theo tôi có 2 vấn đềtiên quyết là cải cách về triết lý GD và cải cách về guồng máy GD.

Để cải cách về triết lý GD thì cần phải định nghĩa lại GD, đó là trả lời đầy đủ,rõ ràng và thuyết phục 3 câu hỏi Thế nào là con người? Chúng ta muốn tạo ra những conngười như thế nào? Làm thế nào để tạo những con người như thế? Chúng ta không thể đổimới GD nếu không làm rõ thứ giáo dục mới đó là gì, và cần hiểu rằng, giáo dục là mộtcông cụ để tạo ra con người tự do, con người khai minh, chứ không phải là công cụ đểtạo ra con người công cụ.

Để cải cách về “guồng máy giáo dục” thì phải định nghĩa lại vai trò của 5 chủ thểthen chốt trong một hệ thống giáo dục gồm nhà nước - nhà trường - nhà giáo - gia đìnhvà người học.

Hiện tại nhà nước đang không làm nhiều việc vốn dĩ thuộc vai trò của mình, mà lạiđi làm thay rất nhiều việc thuộc vai trò của 4 “nhà” còn lại (có nên làm chuyện tuyểnsinh không, lo chuyện thi cử không, làm chuyện biên soạn sách không…công việc của nhànước là giám sát hay làm thay và ai sẽ là người lo cái chuyện 50 năm nữa nền giáo dụccủa ta sẽ ra sao...)

Nhà trường và nhà giáo cũng tương tự, bỏ qua rất nhiều sứ mệnh cơ bản của mình vàlàm thay công việc của học sinh và phụ huynh (dạy là để giúp cho học sinh học, làgiúp người học tự khai minh, chứ không phải là cố nhét vào đầu học sinh những thứ chỉđể thi…), còn việc vốn dĩ là của mình là giáo trình hay thi cử thì lại không được tựchủ vì nhà nước đã làm thay.

Gia đình thay vì giúp con trở thành chính nó thì lại bắt con trở thành chínhmình…Vì vậy mỗi chủ thể then chốt trong guồng máy giáo dục hãy quay về đúng vai tròvốn dĩ của mình và trả lại những vai trò không phải của mình cho các chủ thể khác.

Tất nhiên, để thực hiện được 2 chuyện tiên quyết nói trên thì không chỉ dựa vàongành giáo dục mà còn phải xuất phát từ tâm nguyện và quyết sách quốc gia của giớilãnh đạo tối cao. Nhưng nếu không giải quyết những chuyện tiên quyết này mà cứ đi vàonhững chuyện cụ thể như, hôm nay bàn chuyện sách giáo khoa, ngày mai bàn chuyện thitốt nghiệp, ngày kia bàn chuyện tuyển sinh, chuyện giáo viên… thì chỉ bàn mãi màkhông giải quyết được căn cơ vấn đề nào cả, hoặc càng giải quyết càng rối, càng tệ…vìchúng ta đang đi theo “quy trình ngược”.

- Cảm ơn ông!

• Lê Huyền(thực hiện)

Julie Guyot-Diangone dẫn con đi chơi gần nhà. Chị là một bà mẹ đơn thân và cũng đang là trụ cột gia đình.

Đàn ông thất nghiệp, phụ nữ phải cáng đáng

Báo cáo này cũng cho thấy một sự thay đổi sâu rộng trong vai trò của đàn ông và phụ nữ và sự thay đổi trong cuộc sống gia đình chỉ sau vài thập kỷ. Số phụ nữ đã kết hôn có mức thu nhập cao hơn chồng đã tăng gần gấp 4 lần – từ 4% vào năm 1960 lên 15% vào năm 2011. Tỷ lệ bà mẹ đơn thân đang là trụ cột gia đình cũng tăng gấp 3 – từ 7% lên 25% cùng kỳ.

“Thập kỷ 20 là giai đoạn chứng kiến sự thay đổi nhanh chóng nhất hơn bất cứ giai đoạn nào kể từ năm 1960 về việc phụ nữ kiếm được nhiều tiền hơn chồng” – Philip Cohen, nhà xã hội học của ĐH Maryland chuyên nghiên cứu về giới tính và xu hướng gia đình nhận định.

“Điều này phản ánh những tổn thất nghề nghiệp của đàn ông thời kỳ đầu khủng hoảng. Một số phụ nữ quyết định làm thêm giờ hoặc tìm những công việc tốt hơn để bù đắp lại những tổn thất trong sự nghiệp của chồng như mất việc, chậm thăng tiến hay giảm lương”.

Tuy nhiên, báo cáo của Pew cho thấy người Mỹ đang có 2 luồng tư tưởng về việc phụ nữ đi làm kiếm tiền. ¾ số người được khảo sát nói rằng những bà mẹ này sẽ gặp nhiều khó khăn hơn trong việc chăm sóc con cái trong khi ½ số người được hỏi lo ngại rằng việc phụ nữ đi làm kiếm tiền sẽ không tốt cho hôn nhân.

Một nửa số người được hỏi cho rằng sẽ tốt hơn nếu phụ nữ ở nhà chăm sóc con cái. Ngược lại, 8% nghĩ rằng đàn ông ở nhà chăm sóc con cái sẽ tốt hơn.

Nhưng đồng thời, báo cáo này cũng lưu ý rằng các cuộc thăm dò khác cho thấy gần 80% người Mỹ cho rằng phụ nữ không nên quay lại với vai trò nội trợ truyền thống như thời kỳ những năm 1950.

“Dư luận thực sự có 2 luồng quan điểm” – Kim Parker, một trong những tác giả của báo cáo cho hay. Vai trò truyền thống của giới tính “đã ăn sâu vào tư tưởng mỗi người. Phải có thời gian để những quan điểm này bắt kịp thực tế cuộc sống ngày nay”.

Hài lòng với hoàn cảnh

Mặc dù không hoàn hảo nhưng đó là cách sống phù hợp với Lisa Rohrer – người đang làm việc tại Trung tâm Luật, ĐH Georgetown – cũng như gia đình cô. Rohrer trở thành trụ cột gia đình khi chồng cô JJ bắt đầu công việc kinh doanh riêng. Hiện anh là người đón con, làm việc nhà và ở nhà chăm sóc khi chúng ốm đau.

“Với chúng tôi, đó là cách phân công lý tưởng để JJ có thể theo đuổi ước mơ kinh doanh riêng và cho phép tôi làm một công việc đòi hỏi nhiều thời gian và thường xuyên đi công tác. Tôi cũng rất vui khi được cho bọn trẻ thấy một lựa chọn khác để cân bằng giữa sự nghiệp, hôn nhân và con cái” – cô nói. “Nói cách khác, tôi đồng cảm hơn với những ông bố có vợ đang ở nhà chăm sóc gia đình. Rất áp lực khi họ phải là người trụ cột”.

Không thể phủ nhận xu hướng phụ nữ cáng đáng phần lớn chi tiêu trong gia đình đang ngày càng tăng do học thức, trình độ của họ ngày càng cao hơn. Tuy nhiên, khủng hoảng kinh tế cũng là một trong những nguyên nhân khiến xu hướng phát triển – bà Sarah Jane Glynn, một chuyên gia phân tích của Trung tâm Tiến bộ Hoa Kỳ cho hay.

“Một trong số nguyên nhân của những gì đang diễn ra là đàn ông thất nghiệp ngày càng nhiều và họ gặp nhiều khó khăn hơn khi kiếm việc làm” – bà Glynn nhận xét và tiết lộ thêm số phụ nữ kết hôn đang là trụ cột gia đình đã tăng từ năm 2007.

Báo của của Pew cho thấy những phụ nữ đã kết hôn ngày càng học cao hơn chồng: 61% những gia đình cả vợ cả chồng đều đi làm có trình độ học vấn tương đương nhau, 23% những gia đình này có vợ học cao hơn chồng và 16% gia đình có chồng học cao hơn vợ.

Năm 1985, phụ nữ bắt đầu tốt nghiệp đại học nhiều hơn và hiện tại họ có nhiều bằng cấp cao hơn đàn ông ở nhiều lĩnh vực.

Thành kiến phụ nữ kiếm ít tiền hơn đàn ông dần trở nên mờ nhạt, ít nhất là với những người có bằng đại học. Khoảng 30% người được hỏi – giảm 10% so với năm 1997 - cho rằng đàn ông kiếm nhiều tiền hơn sẽ tốt hơn. Tuy nhiên, số người Mỹ chỉ có bằng trung học hoặc thấp hơn lại gấp đôi số người có bằng đại học, vì thế quan điểm đàn ông nên kiếm tiền nhiều hơn có lẽ vẫn sẽ còn được ủng hộ không ít ở đất nước này.

Heidi Parsons, 44 tuổi, hiện đang sở hữu một công ty tuyển dụng ở Alexandria, cho rằng những quan điểm như thế này có thể khiến việc là trụ cột gia đình trở thành một thách thức trong mối quan hệ vợ chồng.

“Chồng tôi là một nhân viên trị liệu mát-xa. Sự chênh lệch về thu nhập thực sự rất khó khăn với anh ấy. Nhưng tôi không quan tâm. Tôi biết điều gì đang diễn ra và nó không bao giờ khiến tôi phiền lòng. Nhưng thực sự rất khó cho anh ấy. Điều tôi muốn thấy là việc anh ấy ở nhà 2 năm để chăm sóc bọn trẻ thực sự rất tuyệt vời. Đó là sự đóng góp không được công nhận khi người đàn ông làm việc đó”.

Ông Cohen cho rằng xu hướng người mẹ là trụ cột có thể khiến nhiều người lúng túng vì nó đi ngược lại truyền thống.

Mẹ đơn thân gặp nhiều khó khăn

Báo cáo của Pew cũng cho hay, những bà mẹ đơn thân là trụ cột gia đình đang gặp rất nhiều khó khăn.

So với những người có chồng, họ kiếm được trung bình khoảng 23.000 USD và đang có xu hướng trẻ hơn, là người da đen hoặc gốc Tây Ban Nha và thường không có bằng đại học.

“Hoàn cảnh của các bà mẹ đơn thân bây giờ cũng thay đổi rất nhiều” – Wendy Wang, một trong những tác giả của báo cáo này nhận xét. “Năm 1960, phần lớn mẹ đơn thân đều rơi vào các trường hợp: ly hôn, ly thân hoặc góa bụa. Chỉ có 4% chưa bao giờ kết hôn. Nhưng bây giờ, con số đó chiếm 44% các ca đơn thân”. Và hiện 40% trong số tất cả ca sinh là bà mẹ đơn thân – bà Wang nói thêm.

Julie Guyot-Diangone, 42 tuổi là một phụ nữ có 2 con, đã ly dị và hiện đang là trụ cột gia đình. Chị đã có bằng Tiến sĩ về công tác xã hội, chuyên về người tị nạn và trẻ mồ côi. Nhưng từ khi cả bố mẹ chị đều mất cách đây vài tháng, chị không nhờ cậy được ai trông nom bọn trẻ, đi chợ, nấu nướng hay giặt đồ.

“Trước đây khi đi tìm việc, tôi thường nghĩ rằng sẽ tìm một công việc phù hợp với chuyên môn của mình, không nhất thiết phải là một công việc 8 tiếng/ ngày. Bây giờ tôi thấy mình đang tìm giờ làm việc chứ không phải một công việc. Tôi ưu tiên cho những công việc có thời gian linh động hay làm việc từ xa”.

Marcia Greco, 57 tuổi, đang làm việc ở Fairfax không có lựa chọn nào khác ngoài việc trở thành trụ cột gia đình khi chồng cô thất nghiệp cách đây 20 năm. Chồng cô chăm sóc bọn trẻ và đi học vào buổi tối. Anh cảm thấy bị cô lập. Đôi khi, mọi người nhìn vào gia đình anh chị với con mắt tò mò. Bất chấp điều đó, bất chấp những bất lợi khi phụ nữ trở thành trụ cột gia đình mà báo cáo của Pew đã nêu ra, họ sống tốt với hoàn cảnh của mình. Hai vợ chồng anh chị mới kỷ niệm ngày cưới lần thứ 30.

“Chúng tôi đã cho bọn trẻ thấy rằng ai cũng có thể là người chăm sóc con cái, là người ra ngoài kiếm tiền và ai cũng có thể là trụ cột gia đình. Giới tính không ảnh hưởng gì tới chuyện đó” – chị Greco chia sẻ.

Nguyễn Thảo(Theo Washington Post)